I. Wstęp

1.1. Geneza powstania PROGRAMU

1.2. Podstawy prawne PROGRAMU

1.3. Terytorialny obszar PROGRAMU

1.4. Metodyka opracowania PROGRAMU

"Program dla Wisły i jej Dorzecza 2020", zwany dalej Programem Wisła 2020 lub PROGRAMEM, powstał z inicjatywy Związku Miast Nadwiślańskich, który doprowadził do zjednoczenie wokół niego środowisk samorządowych, rządowych i organizacji pozarządowych. W wyniku tego w dniu 2 czerwca 2000r. zostało zawarte tzw. Porozumienie Toruńskie.

"Program dla Wisły i jej Dorzecza 2020" jest programem inwestycyjnym.

1.1. Geneza powstania PROGRAMU

Potrzeba powstania takiego PROGRAMU wynikała z następujących przyczyn:

1. Kontynuacji prac związanych z Wisłą i jej dorzeczem przez różne podmioty – rządowe, samorządowe, naukowo-badawcze, stowarzyszenia itd.

2. Silnej presji środowisk samorządowych w zakresie rozwiązywania podstawowych problemów gospodarki wodnej – stąd samorządowa inicjatywa powstania Biura i pracy nad PROGRAMEM

3. Braku ukierunkowanych działań w obszarze związanym z gospodarką wodną, w tym brak strategii gospodarki wodnej

4. Konieczności jednoznacznego zdefiniowania problemów w dorzeczu Wisły i sposobów ich rozwiązania, a w szczególności znalezienie źródeł finansowania

5. Konieczności koordynacji różnych przedsięwzięć oraz łagodzenie konfliktów

>> skok do góry

1.2. Podstawy prawne PROGRAMU

Podstawowe założenia prawne PROGRAMU tworzą:

• Konstytucyjna zasada zrównoważonego rozwoju

• Ustawy związane z gospodarką wodną i ochroną środowiska m.in.:

• Ustawa z dnia 18 lipca 2001r. Prawo wodne (Dz.U. Nr 115, poz. 1229 z dnia 11 października 2001r. z późn. zm.),

• Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001r. - Prawo ochrony środowiska (Dz.U. z dnia 20 czerwca 2001 Nr 62, poz. 627),

• Ustawa z dnia 27 lipca 2001r. o wprowadzeniu ustawy - Prawo ochrony środowiska, ustawy o odpadach oraz zmianie niektórych ustaw (Dz.U. z dnia 18 września 2001r. Nr 100, poz. 1085),

• Ustawa z dnia 7 czerwca 2001 r. o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę i zbiorowym odprowadzaniu ścieków (Dz.U. Nr72 poz.747),

• Ustawa z dnia 16 października 1991r. o ochronie przyrody (tekst jednolity Dz.U.Nr 99 poz. 1079),

• Ustawa o nawozach i nawożeniu z dnia 26 lipca 2000r.,

• Ustawa z dnia 27 marca 2003r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym (Dz.U. Nr 80, poz.717),

• Ustawa o ochronie dóbr kultury,

• Ustawa z dnia 10 kwietnia 1997 r. - Prawo energetyczne (Dz.U.Nr54 poz.348 z późn. zm.),

• Ustawa z dnia 24 lipca 2002 r. o zmianie ustawy - Prawo energetyczne. (Dz.U. Nr 135 poz. 1144),

• Inne.

• Dyrektywy unijne, przede wszystkim Ramowa Dyrektywa Wodna :

• Dyrektywa Rady 75/440/EWG z dnia 16 czerwca 1975r. dotycząca wymaganej jakości wód powierzchniowych przeznaczonych do poboru wody pitnej, zmieniona przez Dyrektywy 79/869/EWG, 90/656/EWG, 91/692/EWG,

• Dyrektywa Rady 80/778/EWG z dnia 15 lipca 1980r. dotycząca jakości wody wodociągowej przeznaczonej dla ludności do picia, zmieniona przez Dyrektywy Rady 81/858/EWG, 90/656/EWG i 91/692/EWG,

• Dyrektywa Rady 98/83/WE z dnia 03 listopada 1998r. w sprawie jakości wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi,

• Dyrektywy Rady 91/676/EWG z dnia 12 grudnia 1991r. w sprawie ochrony wód przed zanieczyszczeniami spowodowanymi przez azotany pochodzenia rolniczego,

• Dyrektywa Rady 91/271/EWG z dnia 21 maja 1991r. o oczyszczaniu ścieków komunalnych,

• Dyrektywa Rady 79/409/EWG dotycząca ochrona dzikich ptaków,

• Dyrektywa Rady 92/43/EWG dotycząca ochrony dzikiej fauny i flory.

• Polityka ekologiczna Państwa:

• Uchwała Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 8 maja 2003 r. w sprawie przyjęcia "Polityki Ekologicznej Państwa na lata 2003-2006 z uwzględnieniem perspektywy na lata 2007-2010" (M.P. z dnia 18 czerwca 2003 r. Nr33, poz.433),

• Umowy i konwencje międzynarodowe m.in.:

• Konwencja o obszarach wodno-błotnych mających znaczenie międzynarodowe, zwłaszcza jako środowisko życiowe ptactwa wodnego (RAMSAR 1971r.),

• Konwencja o ochronie światowego dziedzictwa kulturowego i przyrodniczego (PARYŻ 1972r.),

• Konwencja o międzynarodowym handlu dzikimi zwierzętami i roślinami gatunków zagrożonych wyginięciem (WASZYNGTON 1973r.),

• Konwencja o ochronie wędrownych gatunków dzikich zwierząt (BONN 1979r.),

• Konwencja o ochronie gatunków dzikiej fauny i flory europejskiej oraz ich siedlisk naturalnych (BERNO 1979r.),

• Konwencja o różnorodności biologicznej (RIO de JANEIRO 1992r.),

• Europejska Sieć Ekologiczna Specjalnych Obszarów Chronionych pod nazwą NATURA 2000.

• Strategie na szczeblu krajowym i województw samorządowych:

• Programy ochrony środowiska (z 2003r.) opracowane przez województwa samorządowe,

• Zintegrowane Programy Operacyjne Rozwoju Regionalnego opracowane przez urzędy marszałkowskie na lata 2004 – 2006 w aspekcie potrzeb wieloletnich Programu Wisła 2020.

• Krajowy Program Oczyszczania Ścieków Komunalnych

• Uchwalony w dniu 16 grudnia 2003r. przez Rząd Rzeczypospolitej Polskiej

• Rozporządzenie Prezesa Rady Ministrów w sprawie utworzenia Ministerstwa Środowiska

• Uchwała Sejmu RP w sprawie realizacji przedsięwzięcia inwestycyjnego pod nazwą Stopień wodny Nieszawa – Ciechocinek z dnia 22 grudnia 2000r.

• Porozumienie Toruńskie z 02.06.2000r.

>> skok do góry

1.3. Terytorialny obszar PROGRAMU

Swoim zasięgiem PROGRAM obejmuje całe umowne dorzecze rzeki Wisły.

Niemal cały obszar Polski (97,3%) leży w zlewni Morza Bałtyckiego w dorzeczach: Wisły (53,9%), Odry (34%), rzek pobrzeża Bałtyku (11%) i Niemna (0,8%). Według nowego, umownego podziału, zgodnego z Rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia 10 grudnia 2002 r. (Dz. U. Nr 232 poz. 1953) rzeki pobrzeża Bałtyku zaliczono odpowiednio do dorzeczy Odry (w tym podziale 40% pow. kraju) i Wisły (59% pow. kraju). Obszar Polski został podzielony na dwa umowne dorzecza.

Główne rzeki w dorzeczu Wisły

Wisła, to najdłuższa rzeka w Polsce, przecinająca cały kraj od Beskidu Śląskiego po Zatokę Gdańską. Potoki źródłowe to Czarna Wisełka i Biała Wisełka. Źródła Wisły znajdują się na stokach Baraniej Góry. Długość Wisły wynosi 1 047,5 km (z Czarną Wisełką, z Białą Wisełką – 1 044,6 km), powierzchnia dorzecza 194 424 km² (w Polsce 168 699 km² tzn. 53,9% pow. kraju). Wisła przepływa przez siedem województw (śląskie, małopolskie, podkarpackie, lubelskie, mazowieckie, kujawsko-pomorskie i pomorskie), dorzecze Wisły dodatkowo obejmuje 4 województwa (świętokrzyskie, łódzkie, podlaskie, warmińsko-mazurskie).

Wisła przepływa przez Pogórze Śląskie, Kotlinę Oświęcimską, Bramę Krakowską, Kotlinę Sandomierską, Małopolski Przełom Wisły, Nizinę Środkowomazowiecką, Pradolinę Toruńsko-Eberswaldzką, Dolinę Dolnej Wisły, Pobrzeże Gdańskie. Uchodzi do Morza Bałtyckiego deltą (Żuławy Wiślane), ramiona ujściowe to Nogat, Szkarpawa, Przekop Wisły, Wisła Śmiała i Martwa Wisła.

Główne dopływy Wisły stanowią: Przemsza, Soła, Skawa, Raba, Dunajec, Wisłok, Wisłoka, San, Nidzica, Nida, Wieprz, Wilga, Pilica, Bzura, Narew z Bugiem, Wkra, Drwęca, Brda, Wda, Osa, Wierzyca, Radunia, Motława.

Wisła przepływa przez: Oświęcim, Kraków, Tarnobrzeg, Sandomierz, Kazimierz Dolny, Puławy, Dęblin, Warszawa, Wyszogród, Płock, Włocławek, Nieszawa, Ciechocinek, Toruń, Solec Kujawski, Bydgoszcz, Chełmno, Świecie, Nowe, Grudziądz, Kwidzyn, Tczew, Gdańsk.

Terytorialny obszar Programu przedstawia się następująco:

• Dorzecze Wisły w granicach RP,

• Dorzecza innych rzek i rzeki Przymorza przypisane do umownego dorzecza Wisły.

Zgodnie z Rozporządzeniem Rady Ministrów z 10.12.2002r. dorzecze Wisły podzielone jest na 4 regiony wodne podporządkowane poszczególnym regionalnym zarządom gospodarki wodnej:

1. region wodny Małej Wisły (RZGW Gliwice) – z obszarem działania obejmującym dorzecze rzeki Wisły od źródeł do ujścia Przemszy,

2. region wodny Górnej Wisły (RZGW Kraków) - z obszarem działania obejmującym dorzecze rzeki Wisły od ujścia Przemszy do ujścia Sanny,

3. region wodny Środkowej Wisły (RZGW Warszawa) - z obszarem działania obejmującym dorzecze rzeki Wisły od ujścia Sanny do miejscowości Korabniki,

4. region wodny Dolnej Wisły (RZGW Gdańsk) - obszarem działania obejmującym dorzecze rzeki Wisły od miejscowości Korabniki do ujścia do morza oraz dorzecze rzek Przymorza.

MAPKI REGIONÓW WODNYCH (RZGW Gliwice – łączny obszar dorzecza Górnej Odry i Małej Wisły).

Podział ten jest rezultatem naturalnych uwarunkowań dorzecza i znajdzie odzwierciedlenie w PROGRAMIE.

Dodatkowo w PROGRAMIE zostanie wyodrębniony teren Żuław, z uwagi na jego specyfikę oraz zaawansowanie prac nad Ustawą Żuławską, która będzie stanowić integralną część Ustawy Wiślanej.

Podczas prac nad PROGRAMEM zachodzi potrzeba współpracy międzynarodowej na obszarach dorzeczy wspólnych z sąsiednimi państwami.

W trakcie dalszych prac nad PROGRAMEM nastąpi skorelowanie regionów wodnych z podziałem administracyjnym kraju.

1.3.1. Ogólna charakterystyka regionów wodnych

Region wodny Małej Wisły (RZGW Gliwice)

Gliwicki Zarząd jest jedynym w Polsce obejmującym w swych granicach zlewnie dwóch głównych rzek tj. Wisły i Odry, rozdzielonych działem wodnym I rzędu. W rozbiciu na mniejsze zlewnie obszar działania obejmuje Wisłę od źródeł w Beskidzie Śląskim do mostu kolejowego w Oświęcimiu, tj. ma długości 106 km z dopływami: Pszczynką, Gostynią, Przemszą (wraz z Brynicą i Białą Przemszą), Wapienicą i Białą – łączna powierzchnia dorzecza 3910 km².

Region wodny Górnej Wisły (RZGW Kraków)

Powierzchnia obszaru działania RZGW Kraków stanowi ok. 14% terytorium kraju i wynosi 43 767 km², z tego 98,7 % przypada na dorzecze górnej Wisły.

Dorzecze górnej Wisły jest najbogatszym w wodę obszarem w skali Polski (24% zasobów). Zasoby wodne obszaru RZGW Kraków stanowią około 93% zasobów górnej Wisły. Do cech charakterystycznych tego obszaru należy nierównomierne rozłożenie zasobów w dorzeczu i duża zmienność w czasie. Najzasobniejszym w wodę w dorzeczu górnej Wisły jest Dunajec, następnie górny San i Soła, a kolejne miejsce zajmują Skawa i Raba. Najuboższe w wodę są lewobrzeżne dopływy górnej Wisły: Nida, Czarna i Koprzywianka.

Bilansując zasoby dyspozycyjne wód podziemnych ocenia się je na 25,8 m³/s, co w skali rocznej odpowiada wielkości 0,8 km³. Jest to zaledwie 6,4% w stosunku do zasobów całej Polski, lecz stanowi znaczący udział w zaopatrzeniu w wodę ludności tego regionu.

Region wodny Środkowej Wisły (RZGW Warszawa)

RZGW Warszawa obejmuje zasięgiem swojego działania zlewnię Wisły Środkowej i Dolnej, od ujścia rzeki Sanny (295,2 km) do Włocławka (684 km) oraz dorzecze Niemna i Pregoły (północno - wschodnia część kraju). Powierzchnia obszaru wynosi 111 tys. km² (tj. ok. 1/3 powierzchni Polski) i znajduje się w granicach administracyjnych 10 województw, w tym dwóch w całości.

Na obszarze RZGW W-wa leży 101,1 tys. km² dorzecza Wisły, co stanowi 51% jego całkowitej powierzchni. Ważniejsze jednostki hydrograficzne: dorzecze Wieprza, Pilicy, Narwi w granicach Polski (w tym Bug w granicach Polski).

Naturalne zasoby wodne obszaru są stosunkowo niewielkie i rozmieszczone nierównomiernie. Najwyższe zasoby wodne występują w części północnej obszaru (Pojezierze Mazurskie). Deficyty wód powierzchniowych występują przede wszystkim w części środkowej na Nizinie Mazowieckiej i Wyżynie Lubelskiej.

Region wodny Dolnej Wisły (RZGW Gdańsk)

Obszar działania obejmuje dorzecze Wisły od km 684 do ujścia do Morza Bałtyckiego, dorzecze rzek Przymorza na zachód od Wisły do rzeki Słupi włącznie, dorzecze rzek Przymorza na wschód od Wisły od rzeki Stradyk włącznie. Powierzchnia ogółem ok.34700 km². Obszar ten stanowi ok. 11,1% powierzchni Polski.

W regionie Dolnej Wisły znajduje się wyjątkowy pod względem gospodarki wodnej subregion – Żuławy Wiślane.

>> skok do góry

1.4. Metodyka opracowania PROGRAMU

Biuro Programu dla Wisły i jej Dorzecza przyjęło w momencie jego powołania następującą metodykę opracowania PROGRAMU:

• Przyjęto założenie opracowania czterech podstawowych obszarów merytorycznych:

• ochrona zasobów i czystości wód podziemnych i powierzchniowych,

• przeciwdziałania nadzwyczajnym zagrożeniom (ochrona przed powodzią, ochrona przed suszą),

• ochrona środowiska, zasobów przyrodniczych i krajobrazu,

• rozwój gospodarczy dorzecza (energetyka wodna, żegluga śródlądowa i przeprawy mostowe, turystyka itd.).

• Przyjęto, że dane wypełniające PROGRAM będą pozyskiwane z następujących źródeł:

• Województwa samorządowe,

• Regionalne Zarządy Gospodarki Wodnej.

Ograniczenia w pozyskiwaniu pełnych danych wynikały z następujących przyczyn:

• tworzenia PROGRAMU na poziomie ogólnokrajowym,

• określonych możliwości czasowych i finansowych Biura.

Założono, że zarówno Urzędy Marszałkowskie jak i Regionalne Zarządy Gospodarki Wodnej przygotują materiał do PROGRAMU w miarę jednolity, obejmujący najważniejsze zadania do realizacji.

W trakcie prac okazało się, że:

• Urzędy Marszałkowskie przekazały dane o różnym stopniu szczegółowości. Generalnie ograniczyły się do inwestycji zaplanowanych w I okresie (do 2006r.)

• RZGW włączyły się do tworzenia PROGRAMU dopiero na przełomie 2003/2004.

Z tych względów Program będzie wymagał aktualizacji, szczególnie w zakresie inwestycji planowanych po 2006r.

Przy okazji warto odnotować że:

1. Skierowanie zapytań do Urzędów Marszałkowskich spowodowało, że w tych instytucjach zaczęto poważnie analizować i dostrzegać problemy związane z szeroko pojętą gospodarką wodną w regionach.

2. Odnotowano brak zainteresowania w tworzeniu PROGRAMU dwóch najbardziej zaangażowanych poprzednio w Programie Wiślanym pozarządowych organizacji ekologicznych: WWF i Klubu GAJA, mimo, że obie organizacje zostały poproszone o aktywne włączenie się do realizacji PROGRAMU.

Opis metodyki opracowania PROGRAMU jest bardzo ważny z uwagi na zawarte w treści PROGRAMU planowane inwestycje. Biuro Programu dla Wisły i jej Dorzecza nie czuło się upoważnione do weryfikacji danych pochodzących z w/w źródeł.

>> skok do góry